İŞÇİ ALACAKLARI DAVASINDA İKRAMİYE – İLAVE TEDİYE – PRİM

İKRAMİYE, İLAVE TEDİYE VE PRİM NASIL HESAPLANIR?

İKRAMİYE

Yasal mevzuatımızda işçiye ikramiye ödenmesini gerektiren bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak, hizmet sözleşmesi ve özellikle toplu iş sözleşmelerinde işçilere ikramiye ödeneceğinin kararlaştırıldığı görülmektedir.

İkramiye geniş anlamda ücret kapsamında olup, ödemesinin yapıldığı, işveren tarafından yazılı belge ile kanıtlanmalıdır. Ödeme; imzalı ücret bordrosu, imzalı ücret pusulası, ödeme makbuzları veya banka kayıtları ile ispatlanmaktadır.

İkramiye ödendiği yazılı belgeler ile kanıtlanamaz ise, davacının talebi aşılmamak kaydı ile sözleşmede kararlaştırılan tutara göre ikramiye alacağı hesaplanacaktır.

İkramiye ödeme gününden önce işten ayrılan işçinin, ikramiye ödeme tarihinde çalışmadığı gerekçe edilerek, kararlaştırılan ikramiyesinin ödenmediği görülmektedir. Halbuki ikramiye yılın belli dönemlerinde çalışan işçiye o dönemdeki çalışması karşılığı ödenen bir tutardır.

Örneğin; yılda 4 aylık ücret tutarında ikramiye ödeniyor ise, bu ikramiye yılın 3’er aylık dört çeyreğindeki çalışma karşılığı, iki aylık ücreti tutarında ikramiye ödeniyor ise, bu ikramiye yılın iki yarı dönemindeki çalışma karşılığı ödeniyor kabul edilecektir.

Böyle bir durumla karşılaşıldığında, işçinin hak kazanacağı ikramiye tutarı, ikramiye dönemdeki çalışma süresinin, ikramiye dönemi süresi ile oranlanması suretiyle (Kıstelyevm usulü) hesaplanmalıdır.

Yine işyerinde ikramiye uygulaması var ise, kısmi süreli hizmet sözleşmesi ile çalıştırılan işçiler de kısmi süreli çalışmaları ile orantılı olarak ikramiye ödemesinden yararlanacaklardır.

İLAVE TEDİYE

6772 Sayılı Yasa ile kamu işçilerine, yılda toplam 52 yevmiyeye kadar ikramiye ödenmesi öngörülmüştür. Yasada 26 yevmiyelik kısmının kesin olarak ödeneceği, 26 yevmiyelik kısmın ise Bakanlar Kurulu’nun takdirinde olduğu belirtilmiştir. Ancak günümüze kadar Bakanlar Kurulu, her yıl için dört taksit halinde (13 x 4) 52 yevmiye tutarında ilave tediye ödenmesine karar vermiştir.

Yasada ödeme günü kararlaştırılmamış olup, ödeme günleri her yıl Bakanlar Kurulu tarafından belirlenmektedir. Son 10 yıla ilişkin ilave tediye ödeme günleri ve Bakanlar Kurulu karar numaraları ekte tablo olarak verilmiştir.

İkramiyeye ilişkin kısımda yapılan diğer açıklamalar, ilave tediyenin hesabında da geçerlidir.      

PRİM

İşçiye satış / sefer primi ödenmesi kararlaştırılmış ve sözleşmeye göre prim ödemesi yapılmamış ise prim talepli davalar ile karşılaşılmaktadır.

Ancak satış primi ödemesinin genellikle; belli bir kotanın aşılması şartına bağlanmakta, ulaşılan farklı hedeflere göre farklı oranlarda prim hesaplanması gibi kurallar konulmaktadır. Çoğu zaman, bu koşul ve kuralların ispatına yarar yazılı delil işçinin elinde bulunmamaktadır. Yine işçinin belirlenen satış şartını gerçekleştirdiğinin ve satış yaptığı tutarın tespitine ilişkin deliller de işçinin elinde bulunmamaktadır.

Yazılı delil sunulmaması halinde, tespite elverişli tanık beyanlarından yararlanılarak prim alacağı hesaplaması yapılması mümkün ise de, çoğu zaman tanıkların da tespit ve hesaba elverişli açıklıkta ve tutarlı beyanda bulunamadıkları görülmektedir.

Bununla birlikte, prim talebinin tespit ve hesaba elverişli, yeterli deliller ile kanıtlanamadığı gerekçesi ile davanın reddedilmesi halinde, Yargıtay tarafından; gerekirse işyeri kayıtları üzerinde inceleme yapılarak prim alacağı bulunup bulunmadığının tespit edilmesi gerektiği belirtilerek bozma kararı verildiği görülmektedir.

Ancak, çoğunlukla işyerinde prim uygulaması olduğunu inkar eden veya işçinin prime hak kazanacak satışı yapamadığını savunan işverenin, prim hesabı için işyerine gelen bilirkişiye, tespite elverişli kayıtları sunacağı da beklenmemelidir.     

Prim alacağının ispatı ve tespiti son derece zor olup, davacı tarafın tespite elverişli delil ve kayıtları dosyaya kazandırmak için azami çaba göstermesi gerekmektedir.

Sefer priminde ise, sınır kapısı kayıtları, teslim tesellüm fişleri gibi yazılı belgelerle sefer sayısı kanıtlanabilmektedir. Yazılı belge yok ise kararlaştırılan sefer primi tutarının tespite elverişli tanık beyanları ile kanıtlanması gerekecektir.

İşçinin satış / sefer primi alacağı bulunduğunu tespit ve hesaba elverişli deliller ile kanıtlaması durumunda, dosya kapsamındaki delillere göre hesaplama yapılacaktır.

İŞÇİ ALACAKLARINDA YASAL KESİNTİLER

YASAL KESİNTİLER 

Damga Vergisi          ; 488 Sayılı Yasa gereğince kesilir. Oranları yıllara ve ödeme türüne göre değişiklik göstermektedir. İşçi ücret ve tazminatlarından kesilecek oran, 2010 yılı öncesinde %0,6 iken, 01.01.2010 tarihinden itibaren %0,66 olarak ve 01.01.2013 tarihinden itibaren de % 0,759 olarak uygulanmaktadır. 

Gelir Vergisi              ; Gelir Vergisi Kanunu gereğince kesilir. Oranları ve oranlara tabi olacak matrah tutarları, her mali yıl için bütçe kanunu ile belirlenmektedir.  Ücret gelirlerine 2010 yılından itibaren uygulanan matrah ve oranlar notlar içerisinde verilmiştir. Kümülatif gelire (o yıl içinde elde edilen toplam tutara) ve ilgili yıl için belirlenen kazanç dilimlerine göre %15-35 oranında gelir vergisi kesilmektedir.

İşçilere; yemek, giyim, evlenme, doğum, çocuk, ölüm yardımı ve kasa tazminatı olarak ödenen tutarlar, kısmen gelir vergisinden istisna edilmiştir. Ancak, istisna edilecek yardım tutarlarının makul seviyede olduğunun denetlenmesi bakımından, her yıl için vergiden istisna edilecek yardım tutarları genelge ve benzeri yayınlar ile duyurulmaktadır. Örneğin; 2016 yılında yemek yardımı olarak ödenen tutarın günlük 13,70-TL. kısmı gelir vergisinden istisnadır. Bunu aşan bir yardım ödenir ise aşan kısmından gelir vergisi kesintisi yapılacaktır.

    

SGK Primleri            ; 5510 Sayılı Yasanın 79 ve devamı Maddeleri gereğince kesilir. Genel olarak SGK primi işçi payı %14, işsizlik primi %1 olmak üzere toplam %15 olarak belirtilebilir.

SGK primleri için tavan (o ay için bildirilebilecek en yüksek matrah tutarı) uygulaması yapılmaktadır. Örneğin 2016 yılı SGK tavanı 10.705,50-TL. olup, işçi bir ay içinde bunu aşan bir gelir elde etmiş olsa dahi, 10.705,50-TL. kısmından prim kesintisi yapılacak, aşan tutardan prim kesintisi yapılmayacaktır.

İşçilere; yemek, giyim, evlenme, doğum, çocuk, ölüm yardımı ve kasa tazminatı olarak ödenen tutarlardan, kısmen SGK primi alınmamaktadır. Ancak, istisna edilecek yardım tutarlarının makul seviyede olduğunun denetlenmesi bakımından, her yıl için sigorta priminden istisna edilecek yardım tutarları genelge ve benzeri yayınlar ile duyurulmaktadır. Örneğin; işçiye ödenen aylık yemek yardımı tutarının, asgari ücretin % 6’sını aşmaması halinde SGK primi kesintisi yapılmayacak, bunu aşan kısmından ise SGK primi kesilecektir.