İŞÇİ ALACAKLARI DAVASINDA İKRAMİYE – İLAVE TEDİYE – PRİM

İKRAMİYE, İLAVE TEDİYE VE PRİM NASIL HESAPLANIR?

İKRAMİYE

Yasal mevzuatımızda işçiye ikramiye ödenmesini gerektiren bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak, hizmet sözleşmesi ve özellikle toplu iş sözleşmelerinde işçilere ikramiye ödeneceğinin kararlaştırıldığı görülmektedir.

İkramiye geniş anlamda ücret kapsamında olup, ödemesinin yapıldığı, işveren tarafından yazılı belge ile kanıtlanmalıdır. Ödeme; imzalı ücret bordrosu, imzalı ücret pusulası, ödeme makbuzları veya banka kayıtları ile ispatlanmaktadır.

İkramiye ödendiği yazılı belgeler ile kanıtlanamaz ise, davacının talebi aşılmamak kaydı ile sözleşmede kararlaştırılan tutara göre ikramiye alacağı hesaplanacaktır.

İkramiye ödeme gününden önce işten ayrılan işçinin, ikramiye ödeme tarihinde çalışmadığı gerekçe edilerek, kararlaştırılan ikramiyesinin ödenmediği görülmektedir. Halbuki ikramiye yılın belli dönemlerinde çalışan işçiye o dönemdeki çalışması karşılığı ödenen bir tutardır.

Örneğin; yılda 4 aylık ücret tutarında ikramiye ödeniyor ise, bu ikramiye yılın 3’er aylık dört çeyreğindeki çalışma karşılığı, iki aylık ücreti tutarında ikramiye ödeniyor ise, bu ikramiye yılın iki yarı dönemindeki çalışma karşılığı ödeniyor kabul edilecektir.

Böyle bir durumla karşılaşıldığında, işçinin hak kazanacağı ikramiye tutarı, ikramiye dönemdeki çalışma süresinin, ikramiye dönemi süresi ile oranlanması suretiyle (Kıstelyevm usulü) hesaplanmalıdır.

Yine işyerinde ikramiye uygulaması var ise, kısmi süreli hizmet sözleşmesi ile çalıştırılan işçiler de kısmi süreli çalışmaları ile orantılı olarak ikramiye ödemesinden yararlanacaklardır.

İLAVE TEDİYE

6772 Sayılı Yasa ile kamu işçilerine, yılda toplam 52 yevmiyeye kadar ikramiye ödenmesi öngörülmüştür. Yasada 26 yevmiyelik kısmının kesin olarak ödeneceği, 26 yevmiyelik kısmın ise Bakanlar Kurulu’nun takdirinde olduğu belirtilmiştir. Ancak günümüze kadar Bakanlar Kurulu, her yıl için dört taksit halinde (13 x 4) 52 yevmiye tutarında ilave tediye ödenmesine karar vermiştir.

Yasada ödeme günü kararlaştırılmamış olup, ödeme günleri her yıl Bakanlar Kurulu tarafından belirlenmektedir. Son 10 yıla ilişkin ilave tediye ödeme günleri ve Bakanlar Kurulu karar numaraları ekte tablo olarak verilmiştir.

İkramiyeye ilişkin kısımda yapılan diğer açıklamalar, ilave tediyenin hesabında da geçerlidir.      

PRİM

İşçiye satış / sefer primi ödenmesi kararlaştırılmış ve sözleşmeye göre prim ödemesi yapılmamış ise prim talepli davalar ile karşılaşılmaktadır.

Ancak satış primi ödemesinin genellikle; belli bir kotanın aşılması şartına bağlanmakta, ulaşılan farklı hedeflere göre farklı oranlarda prim hesaplanması gibi kurallar konulmaktadır. Çoğu zaman, bu koşul ve kuralların ispatına yarar yazılı delil işçinin elinde bulunmamaktadır. Yine işçinin belirlenen satış şartını gerçekleştirdiğinin ve satış yaptığı tutarın tespitine ilişkin deliller de işçinin elinde bulunmamaktadır.

Yazılı delil sunulmaması halinde, tespite elverişli tanık beyanlarından yararlanılarak prim alacağı hesaplaması yapılması mümkün ise de, çoğu zaman tanıkların da tespit ve hesaba elverişli açıklıkta ve tutarlı beyanda bulunamadıkları görülmektedir.

Bununla birlikte, prim talebinin tespit ve hesaba elverişli, yeterli deliller ile kanıtlanamadığı gerekçesi ile davanın reddedilmesi halinde, Yargıtay tarafından; gerekirse işyeri kayıtları üzerinde inceleme yapılarak prim alacağı bulunup bulunmadığının tespit edilmesi gerektiği belirtilerek bozma kararı verildiği görülmektedir.

Ancak, çoğunlukla işyerinde prim uygulaması olduğunu inkar eden veya işçinin prime hak kazanacak satışı yapamadığını savunan işverenin, prim hesabı için işyerine gelen bilirkişiye, tespite elverişli kayıtları sunacağı da beklenmemelidir.     

Prim alacağının ispatı ve tespiti son derece zor olup, davacı tarafın tespite elverişli delil ve kayıtları dosyaya kazandırmak için azami çaba göstermesi gerekmektedir.

Sefer priminde ise, sınır kapısı kayıtları, teslim tesellüm fişleri gibi yazılı belgelerle sefer sayısı kanıtlanabilmektedir. Yazılı belge yok ise kararlaştırılan sefer primi tutarının tespite elverişli tanık beyanları ile kanıtlanması gerekecektir.

İşçinin satış / sefer primi alacağı bulunduğunu tespit ve hesaba elverişli deliller ile kanıtlaması durumunda, dosya kapsamındaki delillere göre hesaplama yapılacaktır.

İŞ DAVALARINDA ALACAKLARA GÖRE YASAL KESİNTİLER, FAİZ ORANLARI VE ZAMANAŞIMI SÜRELERİ

Yasal Kesintiler / Faiz Oranları / Zamanaşımı Süreleri

  1) Kıdem Tazminatı :

            Faiz Oranı ; 1475 Sayılı Yasanın yürürlükte bulunan 14. Maddesi ve uygulamaya ilişkin yol gösterici Yargıtay kararları gereğince, bankalarca 1 yıl vadeli mevduata fiilen uygulanan en yüksek faiz oranında faiz uygulanacaktır. Faiz oranı infaz aşamasında tarafların göstereceği bankalara fesih tarihi ve takip eden 1 yıllık dönemlerde vadeli mevduata fiilen uygulanan en yüksek faiz oranının sorulması ile tespit edilecektir.

            Dosyada banka verileri bulunmaması halinde TCMB web sitesinden, bankalarca “fiilen uygulanan” (bildirilen değil) faiz oranlarının tespiti mümkün olmaktadır.     

            Faiz Başlangıç Tarihi ; 1475 Sayılı Yasanın yürürlükte bulunan 14. Maddesi gereğince temerrüt şartı aranmaksızın faiz başlangıç tarihi fesih tarihidir.

            Yasal Kesintiler ; Kıdem tazminatından sadece damga vergisi kesilecektir. Damga vergisi oranı her yıl bütçe kanunları ile belirlenmekte olup, halen %0,759’dur. 

Zamanaşımı   ; Kıdem tazminatı alacağı 818 Sayılı Yasanın 125. Maddesi / 6098 Sayılı Yasanın 146. Maddesi gereğince 10 yıllık zamanaşımına tabi olup, zamanaşımı fesih tarihinde işlemeye başlayacaktır.

            Ancak, halen Mecliste bulunan yasa tasarısında, kıdem ve ihbar tazminatı ile yıllık izin ücreti zamanaşımı süresinin 2 yıla düşürülmesi öngörülmektedir.

2) İhbar Tazminatı :

Faiz Oranı ; Yasada özel hüküm bulunmadığından 3095 Sayılı Yasa gereği, yasal faiz uygulanacaktır.

            Faiz Başlangıç Tarihi ; Borçlu daha önce temerrüde düşürülmüş ise temerrüt tarihi, aksi takdirde dava ve ıslah tarihleri faiz başlangıç tarihidir.

Yasal Kesintiler ; İhbar tazminatından damga ve her yıl için belirlenen değişen oranlara göre gelir vergisi kesilecektir. Örneğin 20/15 yılında, elde edilen gelirin ilk 12.000,00-TL. dilimi için %15 gelir vergisi kesintisi uygulanacaktır. 

Zamanaşımı   : İhbar tazminatı alacağı 818 Sayılı Yasanın 125. Maddesi / 6098 Sayılı Yasanın 146. Maddesi gereğince 10 yıllık zamanaşımına tabi olup, zamanaşımı fesih tarihinde işlemeye başlayacaktır.

3) Ücretler : (Fazla Çalışma, ikramiye vb. geniş anlamda ücret kapsamındaki ödemeler dahil)

Faiz Oranı ; 4857 Sayılı Yasanın 34. Maddesi gereğince, bankalarca 1 yıl vadeli mevduata uygulanan en yüksek faiz uygulanacaktır.

            Faiz Başlangıç Tarihi ; Taraflar arasında toplu iş sözleşmesi ile  ödeme günü belirlenmiş ise ayrıca temerrüt şartı aranmaksızın ödeme günü faiz başlangıç tarihidir. Ödeme gününün kararlaştırılmamış olması halinde borçlu daha önce temerrüde düşürülmüş ise temerrüt tarihi, aksi takdirde dava ve ıslah tarihleri faiz başlangıç tarihidir.

Yasal Kesintiler ; Ücret alacaklarından SGK primleri, damga ve gelir vergisi kesilecektir.

Zamanaşımı   ; Ücret alacakları 4857 Sayılı Yasanın 32. Maddesi gereğince 5 yıllık zamanaşımına tabidir. Zamanaşımı ücretin istenebilir (muaccel) olduğu gün işlemeye başlayacaktır. Örneğin aylık olarak ödenmesi halinde, ücret ayın son günü muaccel hale gelecektir. 

4) Yıllık İzin Ücreti :

Faiz Oranı ; Yasada özel hüküm bulunmadığından 3095 Sayılı kanun gereği yasal faiz uygulanacaktır.

            Faiz Başlangıç Tarihi ; Borçlu daha önce temerrüde düşürülmüş ise temerrüt tarihi, aksi takdirde dava ve ıslah tarihleri faiz başlangıç tarihidir.

Yasal Kesintiler ; İzin ücretinden sosyal güvenlik primleri, damga ve gelir vergisi kesilecektir.

Zamanaşımı   ; Yıllık izin ücreti 6098 Sayılı Yasanın 146. Maddesi gereğince 10 yıllık zamanaşımına tabi olup, zamanaşımı 4857 Sayılı Yasanın 59. Maddesi gereğince fesih tarihinde işlemeye başlayacaktır. Fesih, 3098 Sayılı Yasanın yürürlüğe girmesinden (01.07.2012) önce gerçekleşmiş ise, 818 Sayılı Yasanın 126. Maddesi gereğince 5 yıllık zamanaşımı süresi uygulanacaktır.   

5) Toplu İş Sözleşmesinden Kaynaklanan Haklar :

Faiz Oranı ; Toplu İş Sözleşmesi ile düzenlenmiş sosyal yardım ve mali haklar için, 6356 Sayılı Yasanın 53. Maddesi ve uygulamaya ilişkin yol gösterici Yargıtay kararları gereğince, bankalarca 1 yıl vadeli işletme kredilerine uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanacaktır.

            Faiz Başlangıç Tarihi ; Toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmesi ile  ödeme günü belirlenmiş ise ayrıca temerrüt şartı aranmaksızın ödeme günü faiz başlangıç tarihidir. Ödeme gününün kararlaştırılmamış olması halinde borçlu daha önce temerrüde düşürülmüş ise temerrüt tarihi, aksi takdirde dava ve ıslah tarihleri faiz başlangıç tarihidir.

Yasal Kesintiler ;  Yolluk, yemek, çocuk aile zamları, ölüm, doğum evlenme yardımı ve ayni yardımlar kısmen sosyal güvenlik primi ve gelir vergisinden muaftır. Muaf kısımlar için sadece damga vergisi kesilecektir. Geniş anlamda ücret kapsamı alacaklardan ise sosyal güvenlik primleri, damga ve gelir vergisi kesilecektir.

Zamanaşımı   ; Ücret ve sosyal yardım alacakları 4857 Sayılı Yasanın 32. Maddesi / 6098 Sayılı Yasanın 147. Maddesi gereğince 5 yıllık zamanaşımına tabidir. Zamanaşımı ücretin – sosyal yardımın ödenmesi gereken (muaccel olduğu) gün işlemeye başlayacaktır.

6) 6772 Sayılı Yasadan Doğan İlave Tediye :

Faiz Oranı ; Yasada özel hüküm bulunmadığından 3095 Sayılı kanun gereği, yasal faiz uygulanacaktır.

            Faiz Başlangıç Tarihi ; Borçlu daha önce temerrüde düşürülmüş ise temerrüt tarihi, aksi takdirde dava ve ıslah tarihleri faiz başlangıç tarihidir.

Yasal Kesintiler ; İlave tediye 6772 Sayılı Yasanın 4. Maddesi gereğince sosyal güvenlik primlerinden muaf iken 5510 Sayılı Yasanın yürürlüğe girmesi ile 01.10.2008 tarihinden itibaren sosyal güvenlik primi kesintisi de yapılmaya başlanmıştır. İlave tediyeden damga ve gelir vergisi de kesilecektir.

Zamanaşımı   ; İlave tediye 6098 Sayılı Yasanın 147. Maddesi gereğince 5 yıllık zamanaşımına tabidir. İlave tediye ödeme günleri her yıl bakanlar kurulu kararı ile belirlenmekte olup, zamanaşımı ilave tediyenin ödenmesi gereken gün işlemeye başlayacaktır.

7) İşe İade Kararı ile Hükmedilen Ücret ve Haklar :

Faiz Oranı ; 4 Aylık ücret geniş anlamda ücret kapsamında olup, 4857 Sayılı Yasanın 34. Maddesi gereği en yüksek banka mevduat faizi oranında faiz işletilecektir.

            Faiz Başlangıç Tarihi ; İşçi işverene işe başlatma başvurusunda bulunurken boşta geçen süre ücretini de talep etmiş ise başvurunun tebliğ tarihi temerrüt tarihidir. Aksi halde dava ve ıslah tarihidir.

Yasal Kesintiler ; 4 Aylık ücretten sosyal güvenlik primleri, damga ve gelir vergisi kesilecektir.

Zamanaşımı   ; Ücret alacakları 4857 Sayılı Yasanın 32. Maddesi gereğince 5 yıllık zamanaşımına tabidir. Zamanaşımı ücretin ödenmesi gereken (muaccel olduğu) gün işlemeye başlayacaktır.

8) İşe Başlatmama Tazminatı         :

Faiz Oranı ; İşe başlatmama tazminatı için Yasada özel hüküm bulunmadığından 3095 Sayılı kanun gereği, yasal faiz uygulanacaktır.

            Faiz Başlangıç Tarihi ; Temerrüt işverenin işçiyi işe başlatmayacağı yönünde iradesini açıkladığı veya bir aylık başlatma süresinin dolduğu tarihte oluşacaktır.

Yasal Kesintiler ; İşe başlatmama tazminatından, Danıştay kararı gereğince, sadece damga vergisi kesilecektir.

Zamanaşımı   ; İşe başlatmama tazminatı alacağı 818 Sayılı Yasanın 125. Maddesi / 6098 Sayılı Yasanın 146. Maddesi gereğince 10 yıllık zamanaşımına tabi olup, zamanaşımı işçinin işe başlatılmadığı tarihte işlemeye başlayacaktır.

9) Cezai Şart             :

Faiz Oranı ; Yasada özel hüküm bulunmadığından 3095 Sayılı kanun gereği, yasal faiz uygulanacaktır.

            Faiz Başlangıç Tarihi ; Borçlu daha önce temerrüde düşürülmüş ise temerrüt tarihi, aksi takdirde dava ve ıslah tarihleri faiz başlangıç tarihidir.

Yasal Kesintiler ; Tazminat niteliğinde olduğundan damga ve gelir vergisi kesintileri yapılacak, sigorta primi kesintileri yapılmayacaktır.

Zamanaşımı   ; 818 Sayılı Yasanın 125. Maddesi / 6098 Sayılı Yasanın 146. Maddesi gereğince 10 yıllık zamanaşımına tabi olup, zamanaşımı hakkın ihlal edildiği tarihte işlemeye başlayacaktır.

10) Bakiye Süre Ücreti         :

Faiz Oranı ; Ücret değil tazminat niteliğinde olduğundan, 3095 Sayılı kanun gereği, yasal faiz uygulanacaktır.

            Faiz Başlangıç Tarihi ; Borçlu daha önce temerrüde düşürülmüş ise temerrüt tarihi, aksi takdirde dava ve ıslah tarihleri faiz başlangıç tarihidir.

Yasal Kesintiler ; Tazminat niteliğinde olduğundan damga ve gelir vergisi kesintileri yapılacak, sigorta primi kesintileri yapılmayacaktır.

Zamanaşımı   ; 818 Sayılı Yasanın 125. Maddesi / 6098 Sayılı Yasanın 146. Maddesi gereğince 10 yıllık zamanaşımına tabi olup, zamanaşımı fesih tarihinde işlemeye başlayacaktır.

e) Toplam Alacak Tutarından Yasal Kesintilerin Yapılması;

- Kural olarak İş Mahkemelerinde hesaplamalar brüt olarak yapılmakta, yasal kesintilerin infaz aşamasında dikkate alınacağı belirtilmektedir. 

* Ancak, davacı dava dilekçesinde açıkça net tutarları talep etmiş ise,

* Banka kanalı ile kısmi ödemeler yapılmış, hesaplanan tutardan ödemelerin mahsubu zorunluluğu doğmuş, ödemeler net olarak yapıldığı için, hesaplanan alacakların da netleştirilmesi gerekmekte ise, 

* Veya dosya itirazın iptali yolu ile gelmiş, diğer deyişle infaz aşamasına geçilmiş ise,

Hesaplanan alacakların netleştirilmesi zorunluluğu doğmaktadır.

Hesaplanan farklı alacak kalemleri, farklı yasal kesintilere tabi olup, bunlar yukarıda detaylı olarak belirtilmiştir.   

f) Ödemelerin Mahsubu      :

- İşverence talep konusu alacaklara mahsuben ödeme yapılmış ise, her alacak kalemi için yapılan ödeme, o alacak kalemi için hesaplanan tutardan mahsup edilecektir.

- Ancak, bazen işverenin, işçinin banka hesabına bir miktar para yatırdığı veya ibraname imzalaması karşılığında bir miktar para ödediği, tutarın hangi alacak kalemi karşılığı yapıldığının ise açıklanmadığı veya ödemeye ilişkin dökümlü bordro sunulmadığı görülmektedir.

Açıklamasız olarak ödenen tutarların, muacceliyet sırasına göre, muacceliyet aynı gün doğmuş ise temerrüdü daha önce oluşan alacağa öncelikle mahsup edileceği, muacceliyet ve temerrüt aynı gün doğmuş ise garameten mahsup yapılacağı belirtilmektedir.

            Örneğin; Fesih ile birlikte davacının banka hesabına açıklamasız olarak 12.000,00-TL. ödeme yapılmış, ödemenin detayını gösterir bordro sunulmamış veya açıklama yapılmamıştır. Davacı taraf da ödeme yapıldığını kabul etmekle birlikte ödemeyi hangi alacağına mahsuben kabul ettiğine ilişkin beyanda bulunmamıştır.

            Bilirkişi raporunda, davacının kıdem ve ihbar tazminatı, yıllık izin ücreti, fazla çalışma, hafta tatili ve UBGT ücreti alacakları bulunduğu tespit edilmiş ve hesaplama yapılmıştır.

i) Ödenen tutar, yol gösterici Yargıtay kararları doğrultusunda, öncelikle çalışma süresi içerisinde doğmuş ücret alacaklarına mahsup edilmiş, alacakların tamamı karşılanmadığı için ücret alacakları arasında garameten (orantılı) mahsup işlemi yapılmış, arta kalan tutar kalmadığı için fesih ile birlikte doğan alacaklara mahsup yapılmamıştır.  

	Hesaplanan	Ödeme	Bakiye
Alacak	Tutar	Mahsubu	Tutar
Fazla Çalışma Ücr.	9.000,00	7.714,29	1.285,71
Hafta Tatili Ücr.	3.000,00	2.571,43	428,57
UBGT Ücr.	2.000,00	1.714,29	285,71
Toplam Tutar	14.000,00	12.000,00	2.000,00
	Hesaplanan	Ödeme	Bakiye
Alacak	Tutar	Mahsubu	Tutar
Kıdem Tazminatı	6.000,00	0,00	6.000,00
İhbar Tazminatı	2.000,00	0,00	2.000,00
Yıllık İzin Ücr.	2.000,00	0,00	2.000,00
Toplam Tutar	10.000,00	0,00	10.000,00

i) Ödenen tutar, yol gösterici Yargıtay kararları doğrultusunda, öncelikle çalışma süresi içerisinde doğmuş ücret alacaklarına mahsup edilmiş, bu alacaklar tamamen karşılandığı için, arta kalan tutar öncelikle fesih ile birlikte doğan kıdem tazminatına, bundan artan tutar ise ihbar tazminatı ile yıllık izin ücretine garameten (orantılı) mahsup edilmiştir.

	Hesaplanan	Ödeme	Bakiye
Alacak	Tutar	Mahsubu	Tutar
Fazla Çalışma Ücr.	4.000,00	4.000,00	0,00
Hafta Tatili Ücr.	2.000,00	2.000,00	0,00
UBGT Ücr.	1.000,00	1.000,00	0,00
Toplam Tutar	7.000,00	12.000,00	-5.000,00
	Hesaplanan	Ödeme	Bakiye
Alacak	Tutar	Mahsubu	Tutar
Kıdem Tazminatı	4.000,00		4.000,00
Toplam Tutar	4.000,00	5.000,00	-1.000,00
	Hesaplanan	Ödeme	Bakiye
Alacak	Tutar	Mahsubu	Tutar
İhbar Tazminatı	2.000,00	666,67	1.333,33
Yıllık İzin Ücr.	1.000,00	333,33	666,67
Toplam Tutar	3.000,00	1.000,00	2.000,00